|
Purtina, cla póra Rósa! (NOVELLA)
Cant Tugnin j' déss : - Bab, vria to' mòj -, Giurvési féc n'arèst, malé tel sciubte (1), mo pó j' arespondètt : - Fiol mia, me despiëc, perchè te '1 së, ch'ènn pudrë mnalla tun chèsa com i to fradèi: dle spos c' n'è già trè, sém troppi, ènn c'è più post, miarà (2) ch' git a stë sól ! Vrà dì : (3) jé t'darò '1 brace (4), calcusletta d'ròbba d'chësa e t'aitarò a truvè 'na pussioncina ch'fagga per vatre dò -. Defatti, già, gérn a stë sól. La spósa era una ch' j diciven la Carlètta (5) e stëva tla ròbba d'i frët d' san Francésc: 'na bèlla burdèlla e pó bóna e fatiganta 'na mucchia: mo, pro', énn c'ëva gnènt e d'acscé, purètt ló, puretta lia, j' toccò 'fugass (6) a gì tna pussioncina ch'ènn simentëva manc un sacc, |
Note:
1) Si turbò li per lì, (2) bisognerà, (3) Alla lettera : vorrà dire ; serve a temperare qualche espressione un po' dura. (4) E detta così la parte che spetta al figlio adulto che va a vivere fuori della casa paterna. (5) Appartenente alla famiglia Carletti. (6) affogarsi, adattarsi. |
|
na pussion ch'era 'na passion (1). Cla po' d' ròbba d'chësa, do ciaff, li diérne fra tutt dó la famèja d' ló e quella d' lia e p' i guadrin dle majés (2) c'argiontò calcuslètta Giurvési mal braćc. Erne purètti, scé, mo fatighévne. Cant ch'évne destrighét chel po'd' facendin tel lor, givne a giurnëta e dacscé, pr' un ann o dó camporne 1' istess. Dòpp, prò, cmensòrn i gatt (3) e te salut. E pó, gióst com diciva Pèpp del mulinë, s' èss' ut (4) giudissi, tnagara faiènd un debit, d' lassë cla bicocolina (5) e d' cerchë mèj, benumël (6) mo el pètre sai fradei érne giti via d'bel pónt, erne giti a stë t'un sti mont, maqmassó sopr' Urbénia, ló era gióvin, ènn éva gir, (7) ènn éva la manièra e, p'ènn savé do s'gì, armané malé a tribulë. E pó, cant se cmènsa a gì mël, tutt le pulc van mai chën mëgre : c'éva do manzulin, do bèlle besti, de speransa (8) ch'j'éva compre el padron ma Morcën ; basta un j'gé ma 'na ripa e el padrón j c' féc armètta la mità. Per tutt quest, oramëi s'èra chiapët tant mè d'sòtta, (9) ch'un giórne déss ma la mòj : - Maché nun (10) s'pol gì 'vanti, ènn c' pudén campé .pió; |
(1) Modo di dire
usatissimo : un podere pochissimo produttivo. |
|
sirà mèj ch'pr'un pò d'tèmp te 'rvë chësa dai tua e jé vagg t' i lavór: d'acscé pudrò 'rmandat calchi dinër e cant ch' arem mèss calcó da part, cercarén d' artruvé 'na pussioncina ch' c' gvèrna -. Lia tel prim ènti vòss sintì. Ènn èva da gì via ; magara da gì pascia l'èrba p' i grèpp, mo ènn éva da gì via, ché pó tèsti maché ch' vann t' i lavor, se disamóren dla famèja e del pajés e ènn si fa pió 'n capèss. Dòpp prò, tant, se cmensò a fass d' 'na ragion ; e pó tutti, malé duntórne l' j' diciven : -Git là, Rósa, buttët via la furtuna: tant, geiénd avanti d'acscé, sirà semper pègg. . .. - Basta, p'ènn la fé lònga, el lassò gì; e lia, purina (1), s'acmidò a la mèj dai sua ; mo ènn c' stëva bén, perchè i fradei évne tòlt mòj ; e' évne i fiój lór e le cugnët ènn la pudévne véda. Intant ló, Tugnin, s'era aresòlt d'gì Róma perchè malà c'èra un fradèl del su' pètre ch' s'èra travajët via da cant ch'era ragass e c'éva fatt furtuna. Lor prò, la famèja d'Tugnin, el savévne per bòcca d'atre, perchè ló mala ènn éva mäi armand a dì (2) manc 1' ansc (3) ; e 'nansi, da do o tre ann ch' éra arnut cló (4) ch'el cnosceva, ènn savéven più manca la diresion (5). Nunustant, prò, Tugnin voss gì Roma e s'accurdòrne sa do amic par (6) partì ansiem. |
1) La forma più usata è
purtìna ma sì usa " purina ,, quando questo aggettivo vuol esprimere
la compassione con molta tenerezza e delicatezza. |
|
Alora, sirà l'afër d'una quindicina d'ann fa, malà c'érne i lavor e d' uparai (1) c'ne giva un gran bel po'. Arfèvn anca un pèss de murajon mal fium ch' l'èva buttët via e Tugnin, dòpp d' avé cérc per tótt del su' sì, sensa pudéll artruvë, s' acmidò malé pel trasport del tricc. Chiapëva 'na giurnëta descréta, campëva a la mèj e j' ce scapëva d'armandè 'ni mesc o do calchî sold ma cla póra chëna dla mòj ch'ènn fèva atre che piagna sa cle criatur. Passònn acscé sguësgi do ann e Tugnin armandëva semper, scé, mo ènn diciva gnènt d' arnì ; e la mòj sciguiteva a piagna e a sptall ; mó, tant, s'arcunsuléva 'na mulicca cant ch'j nivne le lèttre d'ló. A poc a poc, prò, cmensò scriva più d'rëd (diciva che ènn c'éva el tèmp), e pò, alla fin, cmensò anca a risighë cle poc monét e stiéd da (2) tre mésc senza armandaj' a dì gnènt. Dòpp arscréss, di- civa ch'éra stët mël, ch'ènn se sintiva gnènt bén, ch'énn pudéva lavrë, ch'énn pudéva daj gnènt. E lóra lia, la Rósa, j'féc arespònda ch'arturnassa pór, ch' un 'con d' pën ce sirìa nanca per ló, che i burdei crescévne e ch' j aria mèss a parë le pécre da 'n vicin .... mo ló ènn arscréss pió, ènn s'féc pió viv. Ènn ve dégh el piagna d'lia! S'mèss d'un'idéa ch'éra mòrt e min c'éra vèrs d'arcunsulalla. Arìa put (3) fall arcerchë min dai carubignér, mo Pèpp
|
1) La parola dialettale
genuina è lavrant, ma il popolo usa adesso volentieri la parola del
linguaggio colto oscurando l'o iniziale in u e cambiando la vocale
della seconda sillaba in a forse per attrazione della vocale dell'
ultima sillaba. |
|
del muliné j'déss ch'ènn el féssa, ch'j'pudéva faj el mël. Sa (1) chel magón (2), prò, nun pudéva gì 'vanti: s'mèss d'un curagg da lión e décètt (3) ma quei d'chësa ch' 'léva gì Roma 'nca lia, 'leva gill a tróva. I fradei ènn s'la chiapòrne tant: j'aitòrne a mètta i fiój per garzón e la lassòrne gì, póra fióla, tant më da long, lia ch' ènn éva vést mëi mane el vapor! Fec un fagòtt sa dó camisc, 'na gonna, un curptin, tols un 'con d'pën sa do óv e gè vers la sta- siòn. 'Riva ch' fu malé da vcin, bussò ma la porta d'un cuntadin, da quèll d'Risciól che la cnósceva min da burdèlla, j'arcuntò tótt e i déss s'la cumpa- gnëva gió ma la stasion, che lia nun era praddica. Ma ló i féc cumpassion, la cumpagnò, chiàpò per lia el vigliètt e l'aremandò ma 'n feroviér ch' cnósceva, un bon ómne ch' a Fabrien j'ansignò com ch'éva da fë p'artruvë el trén d'Róma. * * * * E d'acscé 'rivo Róma. Chi ch'c'è statt pol dì che confusión, che ribillión (4) ch'c'è ma cla stasion ! Pudét créda cla purtina ! armanéva a bocca aperta, ènn savéva dó s'gì. Mo, pò, s' fec curagg e sai su' faguttin (5) scés min dal vapor e géiénd die- tra ma quéi ch'érne nuti sa lia, scapò min dla stasión
|
1) con. |
|
e bocò (1) tun cla gran piassa; s'acóstò, 'lóra ma 'na sgnóra ch'éva dla bóna e j' féc veda la carta ma dó ch'era la diresión dla chësa del su' marit ; e cla sgnora j' arespondètt ch'éra da long e ch' s'éva da fass dì la strëda min da le guërdi de cità ; e j' ansignò com ch'érne vistit. Dacscé cla purtina - dmandand dmandand - podé rivacc mo sumbenanc (2) ch'la fussa stracca e ch'c'éssa chel stracc d'magón, ènn pudéva fë d' mén d'afermass a guardë cle botégh, cle caròss, cle belle sgnór tant bén vistit ! Eva pavura 'ncora d'armanna sotta ma caiduna (3) d'cle vitur; mó, tant, s'la cavò a la mèj e alla fin, semper dmandand, 'rivo ma la chësa d' ló ch'era malaggió poc da d' long dal fium, p'un vigulacc; ch'el chiëmne dla Campanella. El por- tiér s' féc dì 'sa ch'vléva e j'arespondètt ch' Tugnin stëva malé, mo ch'ènn c'éra tun chèsa: c'éra sol che la mòj. Figórt cla póra chëna com ch' armané ! Le gamb i fèvne pighin (4), enn c'vdéva pió; prò vòss véda tutt fin alla fin e cmensò fë cla schëla, ch'era lònga, lònga ch'ènn fniva mëi. Rivò d' acscé ma l'usc e sonò el campanell. Póc dòpp sintì 'n rimor, upersne e lia vést t' un chel scur 'na donona gròssa, gròssa, 'na bèlla dònna, prò, ch'j'fèc: - Che vvólété? - - So' la mòj d' Tugnin, décètt lia ; vèng a veda 'sa fa ch'è tant ch'ènn m' arespònd e ... . -
|
1) sboccò in. |
|
Mo ènn pudé fnì, che clia la chiapò pr'un bracc 'sa 'na strétta ch'paréva quèlla d'una morsa d'fèrr e 'sa 'na vóc cóm quella d'un canón, sgagió (1): - Che mmóje, che mmóje ! La mmoje sua ssò io e a té, mor'ammazzata, si nun te ne vai più presto de subbito, te faccio véde si cchi sso io ! -; po' j' dé 'un spinton che 'n' antre poc 1' aruguleva gió per le schël, e achiudètt l'usc. Cla purtina armané malé com n'ancantëta; stiéd un po' per ritt, sa le spall mal mur, pr' ènn cadé ; pò arscés tutt chi scalin, pensand com ch'essa da fé; e ftnalment aresolvétt d'asptë ma ló cant ch'arnéssa min dal lavor : 'leva sintì 'sa ch'aria dètt ló, cl' asasin ! Parcurand, donca, d'ènn piagna, déss mal portiér ch'éva bsògn d' descórra própi sa Tugnin e ch' 'lèva 'sptall ; e 'lora chel pör ómne j' dè da séda, ch'anca ló la vdéva ch'ènn s' aregeva t' i pia (2). Passò 'n'ora, ne passónn dò e finalmènt arvéns. Cant cla purtina el vést min da da long gè rancuntrall sa i bracc upert urland : - Mo, Tugnin mia! mo com mëi t'è 'vut el cór de tratamm acscé ? - e j' cascò malé ch'ènn éva pió 'na gòcia d'sangu' tle vén. Arìa fatt cumpassion mai sass, mo, fiòi mia, cant ch'un ómne s'è fatt chiapë pel nës min da 'na stréga d' 'na dona, dvènta na iéna e j' dvènta el cór sa tant de pél. D' acscé Tugnin, ch'j'éva pò vlut tant ben ma cla póra fióla, ènn l'arcòls manc, ch'era tèl piancit e sa dó paról
|
1) gridò. (2) in piedi
|
|
j' féc acapì ch' arturnassa pur via, che ló ènn ne vléva savé pió gnènt ; e pò, senza stalla manc a sin- tì, che cla purtina i muntivéva (1) i fiój, féc de córsa le schël e ènn s'arvést pió. Lia, 'lora, nun diéd più sègn d'vita e chel por portiér ch'éva capit tutt, la portò tun chësa sua; malé, a la fin, s'armetté a la mèj e 'péna ch'podé, dé a fuggia min da cla chësa ch'j' paréva ch'j' cascassa ma dòss. Intant s'era fatt sguësgi nòtt e piovéva ; poc, scé, mo pioveva. Cla pòra desgrasiëta fèva tre pass, pò s'afermëva ch'ènn ne pudéva pió e d'acscé, sansa savé do ch' 'sgì, rivo ma 'n pónt ; chel bèl pónt sa tutt chi pupass, el pónt sant'Angelo. Era tardi e sa chel temp ènn passeva sguësgi nisciun ; e 'lóra, tutt t' 'na volta i vens vòja d'butass gió. Póra fióla ! vléva tant ben ma le su' criatur, mo tun chel mumènt ènn j' vénsne manc tla mènt : muntò sóra '1 murèll e 's buttò giò, sal fagutin di pagna strètt tel pugn (2). * * * * Cla séra, intant, Tugnin, dòpp d' avé lass (3) ma cla pora chëna malé, tun mèzz dla stréda, éva fatt tutt chi scalin ch'ènn j'éva vést da cant ch'el curiva e cant ch' arantrò tun chësa, cla birbóna capì sciubte ch'éva vdut ma la mòj ; prò féc mósca (4) p'ènn
|
(1) mentovava, ricordava. (2) Tanto è lo smarrimento della poverina che non pensa nemmeno a posare 1' involto per salire più agevolmente sul parapetto. (3) lasciare si costruisce di regola col complemento di termine. (4) tacque.
|
|
atantall e ló sétt. (1) Ènn cridit minga, prò, ch'ènn ce pensassne ! lia per perparè 'n 'con d'céna c' mèss 'na mucchia, ch'ènn arcapsëva gnènt e badëva sem- per a guardë sa la coda dl'occh(j) (2) ma ló; ló pò, ènn savéva più manc tun che mònd ch'él fussa. Tl'arvédla, dians, j'éra 'nut la rabia, éva arpèns ma cla donaccia ch'tiénéva sa ló e èva fatt el dur; mo 'dèss, prò, 'niva com el fóc per la vergógna . . . Nansi, forsi, s'l'èssa 'rcunsulëta 'na mulicca, s'la siria chiàpëta mén ; mó tévig (3), arpensand com ch'l'éva lassëta, ènn pudéva própi créda d'vèssa statt ló a tratalla d'acscé dòpp ch'l'èra 'nut a trova tant me da d'iong. Chi el sa 'sa ch'aria fatt cla purtina tun cla nòtt ? e ènn aria put nanc ancuntrass tun caidun d'chi birichin ch'girén la nòtt per Róma? A pensacc sultant i 'nivne i griccior (4) per la vita e cant cla donaccia j' mèss só (5) la mnèstra, ló sa 'n'ochiéta ma lia ch'la vòss béva, arbutò via el piatt sa tanta mëla grésia ch' la minëstra gé tutta via. E 'lora lia ènn pudètt pió e sa le men ti fianch s'mèss urlé che lia saveva tutt, mo ch'ènn pensassa pur d' lassalla gì, che sinnò l'arìa 'vutta da fé sa lia! Chi l'ha vést cle dònn malà d'Róma cant ch' j chiapa propi chi cinqu' minut, sé pudrà ammaginass
|
1) zitto. |
|
clia ! Chel pór chën ch'ènn éra pó mëi statt un d'chi svélt, ènn se sintì el cor de daj dó sgrugnon(1): chiapò só e gì lett tel menter ch' lia, sempr urland, fniva só cle facendin. La matina dòpp, a bon'óra, Tugnin ch' tutta la nòtt ènn éva put e né diurni e né còja lóc (2), sintì bussë ma l'usc. S' luvò (3), gè uprì e vést tla porta un sgnór tutt ben vistit sa do guardi, ch' l'anvitòrne a gì 'sa lor ; e lo, manc a dill, c'dé (4) sciubte ; e sansa stë a sintì ma cla birbóna, ch''niva piagnénd, gé sa clóri (5) ch'el mnòrne ma n' uspidël madó ch'évne port ma la mòj du' curaggiós ch' l'évne ti- rëta só min dal fium. Jé ènn ve dégh, ènn ve dégh cant piagné Tugnin, 'lóra ch'vést ma cla póra fióla tant më' mël ardótta, tun chel lètt, arpensand pó ch'era tutt per colpa d'ló. La chiapò per la ména, j'dmandò perdon j' amprumèss ch'siria 'rnut ma chësa sa lia. Pó scapò, (6) gì ma 'na Banca dò ch'tiénéva i su' guadrin, magnò ma n'ustaria p'ènn fass manc arvéda da min cla birbóna dl'amica, e pò 'rtornò ma 1'uspidël. La cuntentèssa e la studla (7) ch'j' fèvne, évne già fatt luvé ma la Rósa; e d' acscé, cla séra de chèl giórne quèll, vèrs le diéc e mèzza, se spartirne min da Róma, lia tutta cuntènta com' ch'essa artróv un tisór e ló tutt vergo- gnós. Ma qua, prò, la Rósa ènn el déss ma sguësgi
|
(1) di batterla. |
|
nisciun ; e sa chi po' d' guadrin d'ló gern a stè tna pusióncina pcinina, scé, mó bóna, póc da d'lòng da quella dò stag jé ; e la séra, pó, d'invèrn, vièngne la vèja da nò e sem propria 'mich (1). Adèss stann ben, i fiulin s'ènn fatt dò bei burdlètt e '1 bén, el bénn ènn s' acapisc (2).
|
(1) amici. |
