Alfredo  Zampolini:  La nott ch' ha piovut le lasagn

I quattre vent

Pubblicata ne "I quattre vent" n. 2 del 1981

Favola, diffusa anche in altre aree marchigiane, scritta dallo Zampolini ricordando un racconto fattogli verso il 1930 dalla nonna Anna Marangoni Zampolini (Urbino, 1857-1934).

 

C'era na volta in Urbin na ragassa ch'se chiamava G'vanna mo per via ch'en capiva tant la chiamaven G'vanna la sciapa. Era la fiola d'una pora vedova che andava per serva. Madre e fiola abitaven tun bugh de casa a S. Margherita. La G'vanna lavrava da sarta per guadagnè qualch sold e tutt i giorne alle ott partiva da casa e giva vers el Dom a cuscia da na donna che 'i insegnava el mestier. Alla sera turnava a casa vers le sett.

Alle sett d'inverne era nott da un pess e le strad d'Urbin èren scur. La gent era poca e badava a 'rnì a casa. Anca la G'vanna niva gió da Dom alla svelta.

Na sera torna a casa tutta agitata e subit dic' ma la madre:

«O marna o! Preparat un sacch che stanott vagh a rubè el furmai!»  La madre se spaventa. Sta fiola, un po' tontarella, ne cumbina ogni tant qualcuna, per via che cred ma tutt quell che i vien dett e quand pensa de fe' na robba en c'è mod de trattenella.

«E du' ve a rubè el furmai?»  dic' la madre per sapenne de piò

«Da un pussident che c'ha un magazin a S. Lucia.»

La madre badava a riscaldè l'erba tel tegam e stava sitta, mo pensava cosa puteva essa sucess, chi diavol aveva mess ma la su' fiola st'idea tla testa. La sarta no, cle burdelle ch' lavraven sa lia a imparè a cuscia no, alora aveva sicur incontrat ma qualcun tel turnè a casa. Purtropp c'era dla gente ch'aprofitava dla legeressa de sta fiola. E anca sta volta la facenda en s'meteva ben. Al pensier che el padron del furmai la scoprissa ma la G'vanna e la consegnassa ma i carabinier, la madre se sentiva già un magon tel stomoch.

«O mamma o! Hann chiamat ma me perchè so' svelta»  cmincia a di' la G'vanna sa 'n gran calor.

«Sta sitta, fiola mia, per carità - i rispond la madre - el se' che sterobb en van fatt!»

«Erne in tre, mamma, tre giuvanott, m'hann promess na balla de furmai se i' girò sò tel magazin. E i', el sapet, vagh tna scala com un rasulin e de nott ce ved com i gatt.»

Mentre la G'vanna s'entusiasmava, la madre s'impensieriva. Donca, aveva indvinat. Tre person aveven pres in gir ma la su' fiola per purtalla sa lor a rubè. Da do' niven sti disgraziat?  Da qualch paesett vicin o forsi dalla campagna. El mond era pien de ladre, ogni tant se sentiva di' che in chel tal post c'erne stati i ladre.Qualca volta i chiapaven, qualca volta no. El brutt era che sta volta c'entrava la su' fiola.

La G'vanna arcuntava i particular dla facenda. L'apuntament sa quei malé era a mezanott, vicin a la chiesa de S. Spirit, un po' più in là vers l'ort, dove a cl'ora en pasava nisciun; le finestre del magazin eren in alt e non bsognava fè rumor.

Mentre la G'vanna diceva quest, la madre aveva capit che ormai la frittata era fatta e che saria stat inutil, ansi saria stat pegg, cuntradì. Dopo d'avè sparechiat e lavat chi du' piatt, le donn vanna lett. Eren apena le ott.

«O mamma o! Sem ricche sa na balla de furmai!»

«Sta sittina e bada a durmi se vo' essa sveia per mezanott.»

«Durmì? en ce pens nemen! Vój stè a cuntè tutti i quart dll'urlogg' del Dom! Vo' invec', mama,  potet durmì, che i' quand m'alz, en ve sveiarò!»

Ma la madre en dorm, no, sta a pensè. Era sicura che la G'vanna, el giorne dop, l'avria arcuntat  ma tutti ch'era stata a rubè. El giorne dop era dmenica e la G'vanna giva a la messa. A la messa poteva avé ocasion d'incuntrè la sia o qualca amica del lavor. Lé per lé magari en l'avrìen creduta, ma dicend lia el post precis, el giorne e l'ora del rubè, dop l'avrìen creduta, e la voc' saria gitta dapertutt, fin a arivè ma le orecchi del padron del furmai. E alora? A ste punt la madre se disperava e guasi piagneva al pensier dla vergogna d'essa chiamata da i carabinier.

L'urlogg' del Dom bateva i quart e mentre la G'vanna fremeva per la voia d'alsas, la madre s'argirava tel lett sensa trovè na solusion. Pensa e pensa, a la fin i venn un'idea.

Intant la G'vanna vers le undic' e mezz s'alsa, scend pian pianin per S.Margherita e sensa incontrè mai nesun, sa un sacch butat tle spalle, va tel post d'apuntament, trova i tre giuvanott e sa lor, sempre sensa incontrè nesun, ariva in cima a S. Lucia. Un di chi ladre, ch 'purtava na scala, la mett tel mur e pó dic' ma la G'vanna da gi' so, saria bastat aprì le persian perchè i vetre eren spalancati per dè l'aria ma le forme. La G'vanna, sensa fassle di' du' volt, va so, apra e entra dentra el magazin. Sa un po' d' luc' ch' vien da un lampion ved tante tavol pogiat ti barbacan e sopraste tavol, forme grosse de furmai. La G'vanna arman incantata davanti a tanta grasia de Dio, po' tasta le forme sa le man. S'acorg' che qualca forma era fresca e qualch' altra era stagionata.

Alora s'afaccia ma la finestra e se mett a urlè: «Csa vlet, chel dur o chel fresch?»

Quel che tneva la scala i rispond a mezza voc': Chiappa quel ch'vien, chiappa a la mana!»

Mo la G'vanna continua a urlè: «Sa vlet, chel dur o chel fresch?»

«Sta sitta, matta, vo' sveiè ma 'l padron? Chiappa cum sia e fa prest a ni' gió.»

Mo la G'vanna en sentiva ragion e continuava a urlè.

«Accident ma te! - i dic' quel ch'era el cap di ladre - adess venghso i' e te facc' veda cum è da fe'.»

Per fortuna dla G'vanna el padron del magazin e la gent vicina durmiven pesant. I ladre riempen quattre sacch de furmai e un, com aveven promess, el dan ma lia. Questa torna a casa versun'ora d'nott tutta asciatala per el pes del sacch mo baldanzosa com en era stata mai. Arconta tutt, per fil e per segn, ma la madre che la sta a sentì sensa di' na parola. Arconta che t'arconta, a la fin, vers le tre, la G'vanna s'indurmenta.

Era quel che la madre vleva. Badand a non fè nesun rumor, la madre s'alsa, va tla cucina, acend el lum e cmincia a fè la pasta. E dop ch'ha stes ben ben la sfoia, taia le lasagn. Ne taia namucchia e po' aspetta che s'faccia giorne. Apena fatt giorne, prend le lasagn, va in tl'ort, e le distend sopra el murett, tel glicin, tel davansal dla finestra e tel fil di pagn. E subit, per non fas veda da nesun, rientra a casa e va a sveiè ma la G'vanna. Questa aveva ancora sonn, mo quand capisc' ben quel che la madre i va dicend, che era sucess na robba straordinaria, che dal ciel eren piovut le lasagn, se vest svelta svelta e apre la finestra per veda el spetacol. E arman incantata per un bel po' e dic' ma la madre: «Curim, mama, gin subit a arcoia le lasagn, le cundirem a pranz sal mi' furmai!»

Cla matina la G'vanna, un po' per sistemè le lasagn tun casa, un po' per guardè a una a una tutt le forme del furmai, fec' tardi e non andò a la solita messa dle ott. El temp 'i passò tant a la svelta ch'era pronta soltant per la messa dle undic' e un quart, a S. Francesch.

Era quella na messa dove giva un bel po' de gent dla cità e anca dla campagna. Tle sedi davanti s'metevne le signor sa i caplin, ti banch de dietra staven i pusident. La G'vanna se mett a seda da na part sa i su' libre dle preghier. La sia en c'è, le cumpagn nemen, la G'vanna en pol arcuntè gnent ma nesun.

Fnita la messa, i pusident aveven l'abitudin de ritrovass sotta i portic' dla chiesa per parlè di lor fatt. Sti pusident era bella gent, sa i capell ner tla testa e un mantell largh ch'i girava per tutta la persona. Cla dmenica qualcun arcuntava che a casa sua c'eren stat i ladre.

La G'vanna passa de proposit vicin, se ferma e drissa le orecchi.

«Sé, sé - continua quell - m'han rubat i cunill, tre femmin e un maschi.»

«E ma me alora - dic' un altre - ma me m'hann rubat un agnell l'altra dmenica.»

«Sa duvria di' i' - dic' un altre ancora - che stanott i ladre m'hannpres du' quintal de furmai!»

La G'vanna a sentì ma quest en sta sitta e subit a faccia franca: «El vlet sapè? So stata i' a rubav el furmai stanott!»

Chi omin la guarden e po' fan i risulin perchè anca lor sapeven che la G'vanna era un po' matta.

«Sé - arcmincia la G'vanna - so stata i' sa tre giuvanott, malasó a S. Lucia.»

A senti sti particular, el padron del furmai, che era propri lo', sefa seri.

«E ste rubè - chied ma la G'vanna - a che ora saria stat?»

«Prima ch' piuvesser le lasagn!»

Gli omin, a sentì di' acsé, se metten a rida e sicom la G'vanna insisteva, i fan: «Va là, sciapa, va a casa, va a magnè le lasagn cadut dal ciel!»

Acsé la G'vanna se salva, mo el merit è tutt dla madre ch'ha avut na bella pensata.